ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

سبک‌شناسی لایه ای و هرمنوتیک عارفانه در مصنفات علاءالدوله سمنانی

صفحه (127 - 143)
ناهید نصیر (نویسنده مسئول)، رضا سمیع‌زاده ، سیداسماعیل قافله باشی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: سبک شناسی لایه ای بعنوان روشی نوین، حاصل نگاه بینارشته ای سبک شناسی سنتی، هرمنوتیک و زبان‌شناسی است. این روش در پی درک و تحلیل دقیق لایه های آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک متن است. این پژوهش با هدف شناخت واژه های پربسامد، کشف مؤلفه های سبکی اثر و تفسیر دلالتهای سبکی آنها انجام شده است. بدین منظور متن کامل مصنفات علاءالدوله سمنانی مورد بررسی قرار گرفته است

روش مطالعه: در این پژوهش با روش سبک شناسی لایه ای به بررسی لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک مصنفات علاءالدوله سمنانی پرداخته شده است.

یافته ها: این پژوهش درپی این است که نشان دهد تأویلات علاءالدوله سمنانی از اقوال مشایخ، داستانها، حکایات و واقعات خود و دیگران به شیوۀ هرمنوتیک سنتی نزدیکتر است یا به روش هرمنوتیک جدید یا اینکه تأویلات او تلفیقی از این دو رویکرد است و به فهم بهتر آثار علاءالدوله سمنانی با توجه به نقد هرمنوتیکی آثار منثور فارسی وی، بویژه مصنفات فارسی او، یاری خواهد رساند.

نتیجه گیری: مهمترین مشخصۀ هرمنوتیک عارفانۀ علاءالدوله در سطح بلاغی و فکری، خود را نشان میدهد. او برای تفسیرها و تأویلات عارفانۀ خود زبان خطابی، استعلایی و جزمی را برگزیده است و از تمثیل برای القای معانی عرفانی بیشترین بهره را برده است که با هرمنوتیک سنتی و تک‌معنایی منطبق است.

کلمات کلیدی
علاءالدوله سمنانی , سبک شناسی لایه-ای , هرمنوتیک , مصنفات فارسی

• احمدی، بابک (1387)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
• استیس و.ت (1375)، عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چاپ چهارم، تهران: سروش.
• امامی، نصرالله (1399)، مبانی و روشهای نقد ادبی، چاپ ششم، تهران: جامی.
• بشردوست، مجتبی (1390)، موج و مرجان: رویکردهای نقد ادبی در جهان جدید، تهران: سروش.
• بهار، محمدتقی (1383)، سبک‌شناسی، تاریخ تطور نثر فارسی، جلد اول، تهران: زوار.
• حری، ابوالفضل (1393)، کلک خیال‌انگیز: بوطیقای ادبیات وهمناک، کرامات و معجزات، تهران: نشر نی.
• زرینکوب، عبدالحسین (1362)، دنبالۀ جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
• ستاری، جلال (1392)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.
• سناپور، حسین (1387)، جادوهای داستان: چهار جستار داستان‌نویسی، تهران: چشمه.
• شایگان‌فر، حمیدرضا (1390)، نقد ادبی، معرفی مکاتب نقد، تهران: دستان.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1374)، دفتر روشنایی، تهران: سخن.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392)، زب‍ان ش‍ع‍ر در ن‍ث‍ر ص‍وف‍ی‍ه، تهران، سخن.
• شمیسا، سیروس. (1375)، سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
• شمیسا، سیروس. (1393)، کلیات سبک شناسی، تهران: میترا.
• صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم، تهران: فردوس.
• غلامرضایی، محمد، (1388)، سبک‌شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
• فتوحی، محمود، (1385)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
• فتوحی، محمود، (1391)، سبک شناسی: نظریه ها. رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• فرکلاف، نورمن (1387)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و شعبانعلی بهرام پور، تهران: انتشارات دفتر مطالعات و توسعه رسانه.
• فولادی، علیرضا (1389)، زبان عرفان، قم: فراگفت.
• کاکایی، قاسم و محمودیان، حمید (1388)، «الهیات عرفانی از دیدگاه علاءالدوله سمنانی و بونا ونتوره»، فصلنامۀ اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز، شمارۀ پیاپی 33، صص 79 – 98.
• مایل هروی، نجیب (1369)، تصحیح مصنفات فارسی سمنانی، علاءالدوله، تهران: علمی و فرهنگی.
• مدرسی، فاطمه. (۱۳۸۷)، از واج تا جمله، تهران: چاپار.
• مولایی، محمدسرور (1372 )، تصحیح مجموعـه رسائل خواجه عبداالله انصـاری. تهران: توس.
• نصری، عبدالله، راز متن، (1391)، تهران: سروش.
• همدانی، عین‌القضات، (1377)، نامه ها، به کوشش علی‌نقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: اساطیر.
• واعظی، احمد، (1381)، درآمدی بر هرمنوتیک، کتاب نقد، شمارۀ 23، صص115 تا 146.